Geomorfologia to fascynująca dziedzina nauki, która skupia się na badaniu kształtów i form powierzchni Ziemi. W niniejszym artykule przyjrzymy się temu, czym dokładnie jest geomorfologia, jakie są jej główne dziedziny i jakie techniki wykorzystuje w swoich badaniach.
Czym jest geomorfologia?
Jesteśmy otoczeni różnymi formami krajobrazu – górami, równinami, dolinami rzecznymi, wybrzeżami, a vzmachliwe klify czy łagodne wzgórza są tworami geomorfologicznymi. Geomorfologia, jako nauka z pogranicza geologii i geografii, bada te formy, ich powstawanie, ewolucję i interakcje między aspektami naturalnymi a ludzką działalnością.
Sam termin 'geomorfologia’ pochodzi z języka greckiego, gdzie 'geo’ oznacza ziemię, 'morphi’ – formę, a 'logos’ – naukę. Jest to więc nauka o formach ziemi. Istotać geomorfologii polega na interpretowaniu krajobrazu zarówno w wymiarze przestrzennym, jak i czasowym, czyli nie tylko jak wygląda dany obszar, ale też jak doszło do powstania jego obecnej formy.
Geomorfologia nie tylko bada, skąd się wzięły formy powierzchni Ziemi, ale także jak te formy mogą wpływać na ludzkie społeczności i jak działalność człowieka może kształtować krajobraz. W tym zakresie polega ściśle z innymi dyscyplinami, takimi jak np. geologia, klimatologia, hydrologia i ekologia.
Działania geomorfologii
Geomorfologia jest nauką wieloaspektową i wielowymiarową. Podobnie jak geologia, dzieli się na różne subdyscypliny, które różnią się terytorium badań oraz specyfiką zastosowanych metod. Poniżej omówię kilka kluczowych dziedzin geomorfologii.
Geomorfologia strukturalna
Geomorfologia strukturalna skupia się na badaniu form powierzchni Ziemi, które są bezpośrednio wynikiem struktury geologicznej. Przykładowo, ten segment bada, jak rzeźba terenu wynika z uskoku tektonicznego lub erupcji wulkanicznej. Położony nacisk na aspekt struktury geologicznej każe rozważyć takie czynniki, jak rodzaj skał, ich usytuowanie i rozłożenie w czasie oraz siły tektoniczne.
Geomorfologia denudacyjna
Ta gałąź geomorfologii bada procesy erozyjne, kształtujące powierzchnię Ziemi poprzez różne formy denudacji, takie jak erozja fluvialna (rzeźba kształtowana przez wodę płynącą), erozja eoliczna (kształtowana przez wiatr) czy erozja lodowcowa (kształtowana przez lód). Geomorfologia denudacyjna nie ogranicza się jednak tylko do studiów erozyjnych, ale bada również procesy sedymentacji, kiedy transportowany materiał jest osadzany.
Geomorfologia dynamiczna
Podczas gdy geomorfologia strukturalna i denudacyjna skupiają się na procesach, które kształtowały Ziemię na przestrzeni milionów lat, geomorfologia dynamiczna zajmuje się znacznie krótszymi ramami czasowymi. Ta gałąź badan koncentruje się na procesach wynikających z działalności człowieka, jak na przykład zmiany w krajobrazie wynikające z budowy zapór, wydobycia surowców, urbanizacji czy zmian klimatu.
Techniki badawcze geomorfologii
Badania geomorfologiczne wykorzystują różne techniki i narzędzia zarówno z dziedziny nauk przyrodniczych, jak i technicznych. Poniżej omówię kilka z nich.
Mapy geomorfologiczne
Jednym z podstawowych narzędzi w pracy geomorfologa są mapy geomorfologiczne. Bardzo często stanowią one punkt wyjścia do dalszych badań terenowych. Ukazują one formy terenu, ich przestrzenny układ, czy też stosunki między nimi, a także dane o budowie geologicznej.
Techniki laboratoryjne
W pracy laboratoryjnej geomorfolog korzysta z takich technik, jak datowanie radiowe (do badania wieku skał i osadów), analiza ziaren (do oznaczania genezy i środowiska transportu i sedymentacji), czy badanie właściwości gleby. Monitorują również procesy zachodzące na powierzchni Ziemi, mierząc np. prędkość ruchu mas skalnych czy tempo erozji brzegów rzecznych.
Techniki geoinformatyczne
Współczesne badania geomorfologiczne bez wykorzystania narzędzi informatycznych są prawie niemożliwe. Do najczęściej stosowanych technik należą Systemy Informacji Geograficznej (GIS), zdolne do analizy, przechowywania, manipulacji i prezentacji danych przestrzennych czy teledetekcja, umożliwiająca zdalne badanie Ziemi, m.in. na podstawie zdjęć satelitarnych.
Wiele z tych narzędzi, jak choćby teledetekcja, pozwala na monitorowanie zmian, które zachodzą na powierzchni Ziemi w czasie rzeczywistym, co w dobie globalnych zmian klimatycznych jest nieocenione.
Podsumowując, geomorfologia jest fascynująca, wielowymiarowa dziedzina wiedzy, która nieustannie zdobywa nowe informacje na temat historii i przyszłości naszej planety. Daje nam narzędzia do zrozumienia zmian zachodzących na Ziemi i pomaga nam przewidzieć, na co możemy się przygotować w przyszłości.
